Męczeństwo pięknej i wiernej Agaty
Kościół 5 lutego obchodzi wspomnienie św. Agaty zwanej Sycylijską, gdyż tam się urodziła i zginęła śmiercią męczeńską. W chrześcijaństwie jest jedną z najbardziej czczonych świętych.
Przyszła na świat ok. 235 r. w Katani na Sycylii (niektórzy twierdzą, że w Palermo, ale pewne jest, że zginęła w Katanii), czyli jeszcze przed edyktem Konstantyna Wielkiego, w czasach prześladowań wyznawców Chrystusa. Dlatego nie przetrwało zbyt wiele pisanych świadectw. Akta męczeństwa Agaty pochodzą dopiero z V wieku. Rodzice pochodzili z majętnych rodzin arystokratycznych i byli chrześcijanami.
Agata po przyjęciu chrztu świętego postanowiła poświęcić się Chrystusowi i żyć w dziewictwie. Jej oblubieńcem został Jezus Chrystus i Jemu ofiarowała swe ciało i duszę. Agata wyróżniała się nie tylko majątkiem, ale i niezwykłą urodą, wdziękiem i szlachetnością serca. To połączenie dużego majątku wraz z urodą Agaty sprawiało, że miała wielu wielbicieli, którzy pragnęli ją pojąć za żonę, ale wszystkich odprawiła pozostając wierna złożonym ślubom. Jej wyjątkowa uroda i majętność zwróciła również uwagę Kwincjana, namiestnika rzymskiego w Sycylii. Zaproponował jej małżeństwo. Agata odmówiła wzbudzając w nim pragnienie zemsty. Taka okazja przydarzyła się w 249 roku za panowania cesarza Decjusza, który wydał edykt, na mocy którego zaczęto prześladowania chrześcijan w sposób najbardziej krwawy w historii rzymskiego imperium. Namiestnik Sycylii kazał wówczas aresztować wielu chrześcijan, wśród nich i Agatę. Próbował jeszcze raz ją namówić do przyjęcia swojej propozycji, prośbą i groźbą. Gdy napotkał stanowczą odmowę wysłał ją do domu rozpusty, by tamtejsze kobiety uczyniły z niej osobę mu uległą. Agata jednak nie dała się złamać i w cudowny sposób zachowała dziewictwo.
Zawiedziony w swych nadziejach namiestnik oskarża Agatę i rozpoczyna się jej publiczny proces. Wynik procesu był z góry przesądzony, dlatego, że tym, który orzekał o winie bądź zwalniał z więzienia był namiestnik, a był on zainteresowany tym, żeby Agata została ukarana, bądź też wyrzekła się chrześcijaństwa.
Jaką postawę przyjmuje Agata? W niektórych źródłach możemy znaleźć fragmenty dialogu (w uwspółcześnionej wersji) między Agatą a jej oprawcą, który przybliża nam jej postawę.
Namiestnik pyta Agatę o jej imię i ród: Jestem szlachcianką - odrzekła Święta - i ze znakomitego rodu pochodzę, jak świadczy o tym cały szereg moich przodków.
- Czemu poniżasz się do tego stopnia, że chrześcijanką zostałaś? (czyli w domyśle wchodzi w relacje z ludźmi tak niskiego stanu jak niewolnicy czy ubodzy, którzy też są ochrzczeni.)
- Gdyż prawdziwej szlachetności nabywa się przez wyznanie Jezusa Chrystusa, którego mianuję się być sługą. - odrzekła Agata
- A więc my wzgardzając twoim Ukrzyżowanym, szlachetność naszą utracamy?
-Tak jest. Utracasz prawdziwą szlachetność, stając się niewolnikiem szatana i to do tego stopnia, że aby mu cześć oddać, kłaniasz się bryłom kamieni.
Namiestnik rozkazał Agatę biczować, palić rozpalonym żelazem i rozdzierać ostrymi nożami, a gdy okazała się nieugiętą, polecił jej odciąć piersi.
- Okrutny tyranie czy nie wstyd tobie kazać dręczyć piersi takie, jakimi cię własna matka karmiła? - zawołała Agata
Jakie są przekazy o dalszych losach Agaty? Mimo potwornego cierpienia Agata wciąż jeszcze żywa zostaje wrzucona do więzienia, do celi, w której przebywają też inni aresztowani chrześcijanie. W nocy cela napełnia się światłem. Pojawia się w niej Święty Piotr wraz z aniołami, którzy niosą maści i balsamy, którymi Agata zostaje namaszczona i odzyskuje zdrowie. W momencie, kiedy pojawia się w tej celi św. Piotr, otwierają się wszystkie bramy i opadają wszystkie skoble. W tej sytuacji chrześcijanie mogą uciekać i uciekają z więzienia, oprócz Agaty.
Następnego dnia widząc, co się stało, namiestnik jest wściekły i oskarża Agatę o czary. Kto to widział, żeby w ciągu jednej nocy odzyskać zdrowie, a w dodatku jeszcze otworzyć bramy więzienia i to od środka? Zostaje skazana na włóczenie po rozżarzonych węglach i w momencie, kiedy zostaje na nie rzucona zaczyna się trzęsienie ziemi. Jest w tym bardzo mocny znak. Przerażony namiestnik ucieka, gdyż dostrzega w tym karę Bożą. Obecni w tłumie chrześcijanie zdejmują żyjącą jeszcze Agatę z węgli. Ona ostatkiem sił wyznaje swoją wiarę w Chrystusa i umiera na ich rękach mając zaledwie około16 lat. Jest 5 lutego roku Pańskiego 251. Jej ciało zostaje ukryte i z wielką czcią pochowane. Jest też przekaz, wspomina o tym Piotr Skarga w „Żywocie św. Agaty”, że gdy chowano ją w grobie, pojawił się młodzieniec z tabliczką z łacińskim napisem, którą włożył do trumny, na której napisane było: "Myśl święta, cześć Bogu dobrowolna i zbawienie". Dlatego poświęcone kartki z podobnymi napisami zawieszano później na ścianach domów, co miało chronić domostwa przed nieszczęściami.
A co z Kwincjanem? Nie mogąc poślubić Agaty, postanowił zagarnąć jej majątek. Wybrał się więc do jej domu, ale w drodze został zrzucony przez własnego konia i stratowany oraz zepchnięty do wody.
Rok po śmierci Agaty wybucha wulkan Etna. Ku Katanii, w którym Agata zginęła, zaczyna napływać fala lawy. Wówczas chrześcijanie z grobu Agaty wydobywają welon, w którym była okryta. I tym welonem zasłaniają mury. Lawa się zatrzymuje. To powoduje, że kult Agaty gwałtownie rośnie. Zostaje uznana za patronkę tego miasta, a mieszkańcy do dziś wzywają ją jako wspomożycielkę przed wybuchami Etny.
Kult św. Agaty.
Do dziś św. Agata jest patronką wszystkich zawodów związanych z wykorzystaniem ognia, ludwisarzy, kowali, ale także kobiet, które karmią oraz tych, które w wyniku operacji bądź choroby straciły piersi. Święta Agata jest też patronką tych wszystkich, którzy są świadomi swojej własnej godności jako chrześcijanie. Dlatego, że właśnie ze względu na świadomość tej godności, świadomość tego, że jej szlachectwo wynika bardziej ze związku z Bogiem niż związków rodzinnych, właśnie z tego powodu wyznała Chrystusa i pozostała mu wierna aż do końca.
Agatę otaczano w owych czasach wielką czcią. Papież Symmachus (514r.) wystawił ku jej czci w Rzymie przy Via Aurelia okazałą bazylikę. Kolejną świątynię w Rzymie poświęcił jej św. Grzegorz Wielki w roku 593. Wreszcie papież Grzegorz II (731r) przy bazylice św. Chryzogona na Zatybrzu wystawił ku jej czci trzeci rzymski kościół. Obecnie ciało Agaty znajduje się w katedrze w Katanii. Wielkiej czci doznają jej relikwie, m.in. jej welon, dzięki któremu, jak niesie podanie, Katania niejeden raz miała doznać ocalenia.
Kult św. Agaty wkrótce rozprzestrzenił się w całej Europie, dotarł
także do Polski około XII wieku.
W Katanii dla pielgrzymów i czcicieli św. Agaty najważniejszym obiektem jest Katedra św. Agaty na Piazza Duomo. Znajduje się w niej Kaplica św. Agaty z XVI-wiecznym, pozłacanym i wysadzanym drogimi kamieniami relikwiarzem, zawierającym relikwie Patronki Katanii. W zakrystii można zobaczyć zabytkowy obraz przedstawiający erupcję Etny w 1669 r., gdy lawa dosięgła Katanii i jej portu, i wdarła się do morza.
Co roku w lutym podczas uroczystych obchodów dnia św. Agaty obwozi się w procesji po Katanii bogaty relikwiarz Świętej, w specjalnej wotywnej konstrukcji, który na co dzień podziwiać można w tamtejszym Muzeum Archidiecezjalnym. Na te dni przygotowuje się specjalne słodycze: marcepanowe oliwki św. Agaty i deser mleczny "Piersi św. Agaty".
W ikonografii św. Agata przedstawiana jest w długiej sukni, w welonie, z kleszczami, którymi ją szarpano. Atrybutami są: palma, welon, nóż, obcęgi, szczypce. A także: chleb, dom w płomieniach, korona w rękach, kość słoniowa (symbol czystości i niewinności oraz siły moralnej), palma męczeńska, obcięte piersi na misie, pochodnia, płonąca świeca (symbol Chrystusa).
Błogosławieństwo pieczywa, soli i wody.
W dzień św. Agaty 5 lutego w niektórych okolicach poświęca się w kościołach pieczywo, sól i wodę, które mają chronić ludność od pożarów i piorunów. Poświęcone kawałki chleba wrzucano do ognia, by wiatr odwrócił pożar w kierunku przeciwnym. W dniu jej pamięci karmiono bydło poświęconą solą i chlebem, by je uchronić od zarazy.
W polskiej tradycji ludowej istnieje przekonanie, że akcesoria te, a zwłaszcza sól, wrzucone do ognia tłumią go i powodują, że przestaje się rozprzestrzeniać. Wspomnienie o tym, niegdyś powszechnym zwyczaju zachowało się między innymi w ludowych przysłowiach:
Sól świętej Agaty, strzeże od ognia chaty. Chleb i sól św. Agaty od ognia strzeże chaty. Gdzie święta Agata, bezpieczna tam chata. Św. Agata pożary zgniata.
W kulturze ludowej dzień św. Agaty uważany był też za pierwszą zapowiedź nadchodzącej wiosny. Wierzono, że w tym dniu jaskółki, które zimują śpiąc w bagnach i błotach, opuszczają swoje zimowe kryjówki, a jeśli świeci słońce, jest to oznaka rychłego końca zimy. Stąd przysłowie: W dzień św. Agaty jeśli słonko zajrzy do chaty, to wiosenka na świat spogląda zza zielonej kraty.
Święconą sól wsypywano również do wykopu przy drążeniu studni lub przy jej czyszczeniu, co miało zapewnić wodzie czystość. Sądzono też, że wyniesiona przed dom w czasie wichury spowoduje zmianę kierunku wiatru. Na Helu, gdy kry napierały na ląd, a także podczas szalejącego sztormu, rybacy wrzucali do morza poświęconą sól i chleb, by uciszyć żywioły. Ponadto chleb leczył ból gardła, a dodany do ziarna na siew zapewniał obfite plony.